จตฺตาโร มหานิกาเย ธาเรตีติ จตุนิกายิโกฯ ภณฺฑิกนามโก เถโร ภณฺฑิกตฺเถโรฯ อิตีติ วุตฺตปฺปการปรามสนํฯ นิพฺพานวเสเนวาติ ปฐมนเย สอุปาทิเสสนิพฺพานสฺส อนุปาทิเสสนิพฺพานสฺส จ, ทุติเย ปน ‘‘อมตมหานิพฺพานสฺสา’’ติ สพฺพถาปิ นิพฺพานสฺเสว วเสน ภควา เทสนํ นิฏฺฐเปสิ สมาเปสีติฯ

นิโมกฺขสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อุปนียสุตฺตวณฺณนา

[3] อเนกตฺถตฺตา ธาตุสทฺทานํ อุปสคฺควเสน อตฺถวิเสสวาจโก โหตีติ อาห ‘‘อุปนียตีติ ปริกฺขียติ นิรุชฺฌตี’’ติฯ วินสฺสตีติ อตฺโถฯ อุปนียตีติ วา สรเสเนว ชีวิตสฺส มรณูปคมนํ วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘อุปคจฺฉติ วา, อนุปุพฺเพน มรณํ อุเปตีติ อตฺโถ’’ติฯ กามญฺเจตฺถ ‘‘อุปนียตี’’ติ ปทํ อปากฏกมฺมวิเสสํ วุตฺตํฯ ยถา ปน ‘‘สพฺพํ อาโรคฺยํ พฺยาธิปริโยสานํ, สพฺพํ โยพฺพนํ ชราปริโยสานํ, สพฺพํ ชีวิตํ มรณปริโยสาน’’นฺติ, ‘‘อุปนียติ ชีวิต’’นฺติ วุตฺตตฺตา ‘‘มรณํ อุเปตี’’ติ วุตฺตํฯ กมฺมกตฺตุวเสน เหตํ วุตฺตํฯ

อิทานิ กมฺมสาธนวเสน อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ โคปาเลน โคคโณ นียติ ยถิจฺฉิตํ ฐานํฯ ชีวนฺติ เตน สตฺตา, สหชาตธมฺมา วาติ ชีวิตํ, ตเทว เตสํ อนุปาลเน อาธิปจฺจสพฺภาวโต อินฺทฺริยนฺติ อาห ‘‘ชีวิตนฺติ ชีวิตินฺทฺริย’’นฺติ ปริตฺตนฺติ อิตฺตรํฯ เตนาห ‘‘โถก’’นฺติฯ ปพนฺธานุปจฺเฉทสฺส ปจฺจยภาโว อิธ ชีวิตสฺส มรณกิจฺจนฺติ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘สรสปริตฺตตาย จา’’ติอาทิฯ อายูติ จ ปรมายุ อิธาธิปฺเปตํ, ตญฺจ อชฺชกาลวเสน เวทิตพฺพํฯ

อิมสฺมิญฺหิ พุทฺธุปฺปาเท อยํ กถาติ ชีวิตสฺส อติอิตฺตรภาวทีปนปรา อยํ เทสนาฯ ชีวิตินฺทฺริยวเสน ชีวิตกฺขยํ นิยเมนฺโต ‘‘เอกจิตฺตปฺปวตฺติมตฺโตเยวา’’ติ อาห, เอกสฺส จิตฺตุปฺปาทสฺส ปวตฺติกฺขณมตฺโต เอวาติ อตฺโถฯ อิทานิ ตมตฺถํ อุปมาย วิภาเวตุํ ‘‘ยถา นามา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ